Historisch gezien zijn wereldtentoonstellingen sterk gekoppeld aan technologische innovatie. De wereldtentoonstelling van Parijs in 1900 was daarop geen uitzondering: het hoofdterrein rond de Eiffeltoren stond vol met de nieuwste technische uitvindingen als loftuiting op ‘het triomf van industrie en wereldrijk’. Toch is deze wereldtentoonstelling beroemd geworden vanwege een heel ander thema: sociale innovatie.

Weggestopt in een zijstraatje was het ‘musee sociale’ ingericht, een museum waar enkele kamers ingericht waren rondom het thema ‘kapitalisme’. De exposanten noemden dit museum La Question sociale of, de sociale quaestie. Deze kamertjes vol protestmateriaal trokken de meeste bezoekers. Bezoekers en exposanten voerden verhitte discussies, met name over het begrip solidariteit, waarbij wee visies naar voren kwamen, namelijk (1) eenheid) en (2) insluiting. Deze twee visies zijn nog steeds actueel.

Solidariteit gericht op eenheid

Volgens een groep activisten moest grote macht met grote macht worden bestreden. Samenwerking, coöperatie, werd gezien als het middel om politieke macht te verwerven.

Voor een effectieve strijd tegen het kapitalisme was een top-down organisatie nodig, een van bovenaf opgelegde eenheid die met ijzeren discipline van bovenaf en overgave van onderop strijd voerde. Bij de inrichting van de organisatie-hiërarchie had kracht prioriteit: verschil in standpunten binnen de vakbond werd gezien als een bedreiging in plaats van een middel tot gemeenschappelijkheid.

Solidariteit gericht op insluiting

Een andere groep hield zich juist bezig met verandering van onderaf, gericht op het aanpakken van de omstandigheden waarin mensen leefden. Een beweging geïnspireerd door ‘associationisme’, iets wat we nu grassroots organisatie noemen. Met deze term, geïntroduceerd door Kropotkin, wordt samenwerking nagestreefd niet als middel om een doel te bereiken. Niet het bereiken van een specifiek resultaat staat centraal, maar het samenwerken waarbij het resultaat samen wordt ‘ontdekt’.

Net als 100 jaar geleden staat in deze Wereldtentoonstelling de sociale kwestie opnieuw centraal. Ook nu gaat om de vraag hoe vorm en inhoud gegeven kan worden aan het sociale, het samenwerken en samenleven van groepen mensen. Dat is het thema van de ‘sociale ommekeer’ tijdens de Wereldtentoonstelling Het Keerpunt. De terugkeer van het sociale als kernwaarde van de samenwerking tussen mensen.